- Blastosist / Blastokist (Blastocyst)
Embriyonun gelişeceği iç hücre kitlesi ile plasentayı oluşturacak olan trofoblast dış katmanını içinde bulunduran, erken embriyo gelişiminin geçici bir evresine ait 150-200 hücreye sahip içi boşluklu, top şeklinde bir hücre kümesidir.
- Doku (Tissue)
Benzer işlevli veya embriyonik kökenli hücre gruplarıdır. Dokular bir araya gelerek organları oluşturur.
- Dokuya Özgü Kök Hücreler (Tissue-Specific Stem Cells)
Kök hücreler belirli dokularda belirli özelleşmiş hücrelerin oluşmasını sağlar. Örnek olarak kan kök hücrelerinin kanı oluşturan farklı hücre tiplerini üretmesi verilebilir. Bu hücreler dokuya özgü olduğu için karaciğer veya beyin gibi başka organların dokularının hücrelerini üretemezler. Embriyonik ve indüklenmiş pluripotent kök hücreleri hariç tüm kök hücreleri kapsar. Erişkin veya somatik kök hücre de denir.
- Embriyo (Embryo)
Döllenme ve fetüs (cenin) evreleri arasındaki gelişim sürecidir. İnsanlarda bu süreç döllenme olayından 7-8 hafta sonra sona erer.
- Embriyonik Kök Hücreler (Embryonic Stem Cells – ESCs)
Blastosistin iç hücre kütlesinden gelişen farklılaşmamış hücrelerdir. Bu hücreler kendilerini yenileyerek bir organizmanın tüm hücre çeşitlerini oluşturabilme potansiyeline sahiptir.
- Erişkin / Yetişkin Kök Hücreler (Adult Stem Cells)
Dokuların kendilerine has özelleşmiş hücrelerinin oluşmasına öncülük eden dokuya özgü kök hücrelerin yaygın adıdır. Embriyoya ait ve indüklenmiş kök hücreler gibi pluripotent kök hücreler dışındaki tüm kök hücre çeşitlerini kapsar.
- Farklılaşma / Diferansiyasyon (Differentiation)
Hücrelerin, doku ve organlarda belirli görevler üstlenmek için girdikleri özelleşme sürecidir.
- Hematopoetik (Hematopoietic)
Kan oluşturan. Hematopoetik kök hücreler, kandaki tüm hücre türlerini oluşturabilir.
- İmmünomodülatörler (Immunomodulators)
Bağışıklık (immün) sistemini veya bir immün tepkiyi genelde pozitif yönde etkileme yeteneğine sahip elemanlardır.
- In Vitro
Latincede ‘bardakta’ anlamına gelmektedir. Biyomedikal araştırmalardaki anlamı ise hücre kültürü gibi laboratuvar koşullarındaki yapay ortamlardır. Başka bir deyişle, yaşayan canlının dışında yapılan deneylerdir.
- In Vivo
Latincede ‘yaşayan canlının içinde’ anlamına gelmektedir. Biyomedikal araştırmalardaki anlamı ise fareler veya meyve sinekleri üzerinde modelleme sistemiyle yapılan deneylerde olduğu gibi canlının üzerinde yapılan çalışmalardır.
- İndüklenmiş Pluripotent Kök Hücreler (Induced Pluripotent Stem Cells – iPSCs)
Deri hücreleri gibi erişkin hücrelerin yeniden programlanmasıyla elde edilen embriyonik kök hücre benzeri hücrelerdir. Embriyonik kök hücreler gibi pluripotenttirler ve kendilerini yenileyebilirler.
- Kemik İliği Stroma Hücreleri (Bone Marrow Stromal Cells)
Kan hücrelerine destek sağlayan fibroblast, adiposit (yağ hücresi) ve kemik ve kıkırdak oluşumunda görev alan hücreler gibi kemik iliğinde kanla doğrudan ilgisi olmayan hücreler için kullanılan genel terimdir. Bu gruptaki hücreler; kemik, kıkırdak, adiposit ve fibroblast oluşumunda kendilerini yenileyerek öncülük görevi üstlenen stromadaki multipotent kemik iliği kök hücrelerini içerir.
- Kendi Kendini Yenileme (Self-Renewal)
Kök hücrelerin, kendi kopyalarını oluşturmada kullandıkları özel bir hücre bölünmesi çeşididir.
- Kök Hücreler (Stem Cells)
Kendilerini yenileyerek olgun ve farklılaşmış hücre tiplerini oluşturabilen hücrelerdir.
- Kordon Kanı (Cord Blood)
Bebeğin doğumundan sonra umblikal kordonda (göbek kordonu/bağı) ve plasentada kalan kandır. Umblikal kordon kanı olarak da bilinir. Kordon kanı kök hücreleri olarak da adlandırılan, kan ve bağışıklık sistemi elemanlarını oluşturmada görevli hematopoetik kök hücreleri içinde barındırır. Bu hücreler lösemi ve anemi gibi bazı kan hastalıklarının tedavisinde kullanılabilir. Kordon kanı, uzun vadede kamu yararına veya özel olarak kan bankalarında muhafaza edilebilir.
- Mezenkimal Kök Hücreler (Mesenchymal Stem Cells – MSCs)
Mezenkimal stromadaki hücreler olarak da bilinmekle birlikte doku ve organları çevreleyen bağ dokudan elde edilen hücrelerdir. İlk olarak kemik iliğinden elde edilmişlerdir ve bu hücrelerin kemik, kıkırdak ve yağ hücrelerini oluşturabildikleri saptanmıştır. Günümüzde ise yağ ve kordon kanı gibi başka dokulardan da geliştirilebilir. Her mezenkimal kök hücre birbirinin aynısı değildir ve nereden nasıl elde edilip nasıl geliştirildiklerine bağlı olarak özellikleri farklılık gösterir.
- Multipotent Kök Hücreler (Multipotent Stem Cells)
Dokulara özgü özelleşmiş farklı hücre tiplerini oluşturan kök hücrelerdir. Örnek olarak farklı kan hücre tiplerini oluşturabilen kan kök hücreleri verilebilir fakat bu kan kök hücreleri dokuya özgü olup karaciğer veya beyin gibi organlara ait hücreleri üretemezler.
- Öncü/Öncül Hücreler (Precursor/Progenitor Cells)
Kök hücre ve farklılaşmış hücre arasındaki bir ara basamak hücre çeşididir. Sınırlı sayıda özelleşmiş hücre üretebilme kapasitesine sahip olmakla birlikte yine kök hücrelere göre kendilerini yenileyebilme özellikleri sınırlıdır.
- Otolog (Autologous)
Aynı (tek bir) kişinin hücreleri veya dokularının birbirine göre durumudur. (Örnek olarak, otolog kemik iliği nakli, bağışçının da alıcının da aynı kişi olması durumudur.)
- Pluripotent Kök Hücreler (Pluripotent Stem Cells)
Embriyoyu, fetüsü veya bir yetişkini oluşturan tüm hücre çeşitlerini üretebilen kök hücrelerdir. Örnek olarak embriyonik veya indüklenmiş pluripotent kök hücreler verilebilir.
- Somatik Kök Hücreler (Somatic Stem Cells)
Dokuya özgü veya erişkin kök hücreler için kullanılan bilimsel terimdir.
- Totipotent
Canlıyı oluşturan ve plasenta ve umblikal kordon gibi embriyonik gelişimde destekleyici görev alan doku ve organları oluşturma kapasitesinin adıdır.
- Yeniden Programlama (Reprogramming)
Kök hücre biyolojisi bağlamında fibroblast gibi farklılaşmış hücreleri, genlerde yapay yollu değişimler yaparak embriyonik kök hücre benzeri indüklenmiş pluripotent kök hücrelere dönüştürme işlemidir.
- Yenileyici/Rejeneratif Tıp (Regenerative Medicine)
Tıpın disiplinlerarası bir branşıdır. Temel amaçları, hasar görmüş dokuların görevlerini yeniden yerine getirebilmeleri için bu dokuların yerine yenisini koyma, onları yeniden üretme veya onarmadır. Hücresel terapi, gen terapisi ve doku mühendisliği gibi yaklaşımları içinde barındırır.
- Zigot (Zygote)
Sperm hücresinin yumurta hücresiyle kaynaşması sonucunda oluşan tek hücredir.
Çeviri: Kaan KUMAŞ