İnsan tıbbında özellikle son 10 yılda giderek artan bir oranda kullanılmaya başlanan kök hücre tedavisi, 2017 yılından itibaren veteriner hekimlikte de uygulanmakta. Günümüzde veteriner hekimlik alanında çalışmalar genellikle araştırma tabanlı olarak deney hayvanlarında yapılmaktadır. Kullanılan hayvanların insanlardan biyomekanik ve biyolojik olarak farklılıkları bir takım problemleri de beraberinde getirmektedir.
Mezenkimal kök hücre uygulamaları, hayvanlarda lokal enjeksiyon ya da damar içi yolla sistemik olarak gerçekleştirilir. Uygulama steril olarak hazırlanan kök hücre solüsyonunun bir veteriner hekim tarafından lokal ya da sistemik olarak verilmesiyle yapılır. Şimdiye değin kedi, köpek ve atlarda başarılı sonuçlar alınmıştır.
Kök hücreler klinik veteriner hekimlikte yaygın olarak atlar ve köpeklerde iskelet ve kas yaralanmalarında kullanılmaktadırlar. Bunun dışında karaciğer hasarı, diyabet, miyokardial enfarktüs, retina hastalıkları, kemik iliği hastalıkları gibi birçok hastalıkta kullanılmaktadır.
Elde Edilme Yöntemleri
Mezenkimal kök hücreler atlarda kemik iliği, kordon kanı ve yağ dokudan elde edilmişlerdir. Bu dokulara ek olarak amniyondan da mezenkimal kök hücre elde edilmiş ve kondrositlere farklılaşması sağlanmıştır. Atlarda kordon kanından mezenkimal kök hücresi, doğum sırasında non-invaziv kordon kanı alınması sonrasında izole edilebilir. Kemik iliği sternum ya da tuber koksadan sedasyon altında veya anestezi halindeki attan operatif yolla toplanabilir. Atlarda kök hücre kaynağı olarak periferik kanda kullanılabilmektedir.
Köpeklerde pankreastan, progenitör hücre kümesi potansiyeli olan, küçük hücreler elde edilmiştir. Hasar görmüş köpek kalbinden, kardiak kök hücrelerin izole edilmesiyle, kardiyak enfarktüslerde kök hücre tedavisi ile iyileşme sürecinin hızlanacağı saptanmıştır. Kemik iliği toplanması işlemi köpeklerde proksimal humerus, proksimal femur ya da tuber koksadan yapılabilmektedir.

Koyunlarda kordon kanı, invaziv olarak, cerrahi yöntemle intrauterin olarak toplanmıştır. İneklerde iliak krestten toplanan kemik iliğinden elde edilen mezenkimal kök hücreler viroloji denemelerinde kullanılmak üzere osteositlere farklılaştırılabilmişlerdir. İneklerde kordon kanından alınan örnekler çok sayıda kültüre edildikten sonra, kemik iliğinden elde edilen mezenkimal kök hücrelere benzer hücreler elde edilmiştir.
Tedavide Kullanımı
Veteriner hekimlikte sağaltım amaçlı kök hücre uygulaması, ilk kez atlarda suspansor ligamentin dezmitisinin tedavisinde uygulanmıştır. Bu uygulama, sternumdan alınan saf kemik iliği aspiratının yüksek dozda, direkt hasarlı ligamente uygulanması şeklindedir. Atlar ve köpeklerde mezenkimal kök hücrelere dayalı tedavi yaklaşımı daha çok tendo, ligament veya kıkırdak-kemik hasarlarında kullanılmaktadır. Koroner ülser ve retinal ayrılma olgularında, atların periferik kanından elde edilen kök hücreler, direkt lezyon bölgesine veya intravenöz yolla uygulanmaktadır. Domuzlarda uyarılmış
pluripotent kök hücreler, retinal kök hücre transplantasyonunda kullanılmışlar ve başarılı bir şekilde rot fotoreseptör tabakasına farklılaşmışlardır . Köpeklerde, kemik ve kemik iliği hastalıklarında kullanılan embriyonik kök hücreler, hematopoietik progenitör hücrelere farklılaşabilmişlerdir.
Sonuç olarak; Kök hücrenin elde edilmesi, nakli ve sağaltım amaçlı kullanımı günümüzün güncel alanlarından biridir. Ancak, özellikle veteriner hekimlikte kök hücre daha çok deneysel çalışmalarla sınırlı olup, pratikte henüz yeterince uygulama alanı bulamamıştır. Bununla birlikte, yakın gelecekte, veteriner hekimlikte birçok hastalığın tedavisinde kök hücrenin önemli bir uygulama alanına sahip olacağı düşünülmektedir.
Kaynaklar:
Cannazik O. , Polat B. – Kök Hücre ve Veteriner Hekimlikte Uygulama Alanları-Atatürk Üniversitesi
Veteriner Bilimleri Dergisi, 2014. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/34033
Asuman ÖZEN, İrem GÜL SANCAK-Mezenkimal kök hücreler ve veteriner hekimlikte kullanımı-Ankara
Üniv Vet Fak Derg, 61, 79-84, 2014. http://vetjournal.ankara.edu.tr/tr/download/article-file/658479
https://www.oggusto.com/pets/hayvanlarda-kok-hucre-tedavisi

Yazan: Sueda Uysal