Kök hücre alanındaki gelişmeler kök hücrenin farklı tıbbi dallarda faydalı olabileceğini göstermektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalar sayesinde estetik cerrahide kök hücrelerin kullanım alanı genişlemiştir. Çalışmalar özellikle mezenkimal ve adipoz doku kaynaklı kök hücrelere odaklanmıştır.

Mezenkimal kök hücreler (MKH) kemik iliğinden elde edilen multipotent kök hücrelerdir. Güncel anlamda ilk defa Pittenger ve ark. tarafından 1999 yılında tanımlanmıştır. Kendini yenileyebilme ve farkılılaşma yetenekleri sayesinde hücre odaklı terapide önemli bir konumdadır. In vitro koşullarda kemik, yağ ve kıkırdağa dönüşebilirler. MKH’ler tipik olarak adiposit, osteoblast, kondrosit, hepatosit, nöron benzeri hücreler ve pankreatik hücrelere farklılaşabilirler. Ayrıca oral ve maksillofasiyal cerrahide dokuların tamirinde gelişmeler göstermiştir. Riccardo d’Aquino ve ark. 2009 yılında yürüttüğü bir çalışmada mandibular kemik defektinin onarımında 20 yaş dişlerinden elde edilen dental pulpa kaynaklı MHK kullanılmıştır. Çalışmanın sonunda kemik rejenerasyonunun arttığı ve herhangi bir komplikasyon oluşmadığı gözlenmiştir. Benzer bir şekilde Wang ve ark. fareler üzerinde yaptıkları bir deney sonucunda MKH’lerin kalvarial defekt ve mandibular yaraların tamirini kolaylaştırdığını göstermişlerdir. Liang Xue ve ark 2013 yılında farelerdeki yanıkların iyileştirilmesinde kemik iliği kökenli MKH’nin etkisini incelemişlerdir. Deney için fareleri anestezi altına alıp 90 derecelik suya 3 saniye değdirerek ölümcül olmayacak bir yara oluşturulmuştur. Fareler iki gruba ayrıldıktan sonra bir grubun yarasına kemik iliği kökenli mezenkimal kök hücre enjekte edilmiştir. Deney sonucunda kök hücre enjekte edilmiş farelerdeki yaraların daha hızlı iyileştiği görülmüştür. Üstelik farelerde herhangi bir tümör ya da patolojik değişiklik gözlemlenmemiştir.

Mezenkimal kök hücrelerin bir alt tipi adipoz doku kökenli kök hücrelerdir (ADKKH). Bu kök hücreler yağ dokunun damarca zengin stromal bölgesinden (stromal vascular fraction) elde edilirler. Ölü ve hasarlı hücrelerin değiştirilmesinde, onarılmasında ve rejenerasyonunda rol oynarlar. Bu nedenle rejeneratif tıpta kullanılmaya en uygun kök hücre olarak görülmektedir. ADKKH’ler mezodermal kökenli olsalar da ektodermal, endodermal ve mezodermal kökenli hücrelere dönüşme yeteneğine sahiplerdir.

Kök hücrelerin yaralanmış ortama infiltre olan lökositlerden salınan pro-inflamatuar sitokinlerin (interleukin-1β (IL- 1β), TNF-α, interferon-γ ve nitrik oksit sentetaz (nitric oxide synthase) salınımını azaltıp, anti-inflamatuar sitokinlerin (IL- 1beta, IL-10, bFGF, TGF- β ve antipitotik gen Bcl-2) salınımını arttırdığı gözlenmiştir. Özellikle TGF-β mezenkimal hücrelerin doku hasarı üzerindeki etkilerinin yönetilmesinde ve çevre yağ dokudaki kök hücrelerin aktifleşip ortama gelmesinde rol oynar. Yapılan bir çalışmada hayvanların yara izlerine ADKKH enjekte edildiğinde izin küçüldüğü ve renginde düzelmeler olduğu keşfedilmiştir. Buna ek olarak ADKKH’ın yağ doku transplantasyonunda da etkili olabileceği düşünülmektedir. Otolog yağ doku transplantasyonları plastik cerrahide rekonstrüktif ve estetik amaçla sıklıkla kullanılan bir tekniktir ama transplante edilen yağ dokunun %40-70 oranında atrofiye uğramasından dolayı tekrarlanan seanslara ihtiyaç duyulur. Yoshimura ve arkadaşlarının YYDKKH’ler ile zenginleştirilmiş yağ transferi uyguladıkları klinik çalışmalarda, sonuçlarının klasik lipoenjeksiyonlara göre daha başarılı olduğu, yağ birikimini arttırdığı, seans sayısını azalttığı tespit edilmiştir. Benzer bir şekilde Matsumoto 2006 yılında hücre yardımlı lipotransferin ADKKH ile yürütülmesini önermiştir. Bu sayede nakledilen yağın sağlam kalma ihtimalinin artacağı ve kist oluşumu gibi yan etkilerin ortadan kalkacağı düşünülmüştür. Hücre yardımlı lipotransfer; göğüs büyütme, yüzü şekillendirme vb. ameliyatlarda çok kullanılan bir tekniktir. Geçmiş yıllarda yapılan bazı çalışmalar MKH’nin meme kanseri hücrelerinin metaztaz potansiyelini arttırabileceğini göstermiştir. Fakat ADKKH’ler ve kanser hücreleri arasındaki etkileşim henüz tamamıyla anlaşılmamaktadır. Kıkırdak üzerine yapılan hayvan deneylerinde ADKKH’lerin hiyalin kıkırdak dokudaki hasarı iyileştirdiği kanıtlanmıştır.

Sonuç olarak bugüne kadar yapılan çalışmalar sayesinde ileride estetikte ve daha birçok farklı alanda kök hücrenin önemli bir rol oynayabileceğini görmekteyiz. Henüz klinik araştırmalar kök hücrenin insan üzerindeki etkilerini tam belirleyememiş olsa da tedavi aşamasında ve cerrahi müdahaleleri iyileştirmede umut vadettiği göz ardı edilemez.

KAYNAKÇA

Erdoğmuş, Z. (2019). Mezenkimal Kök Hücre Ve Maksiilofasiyal Cerrahide Kullanımı . İzlek Akademik Dergi, 2 (2), 86-94.

Gonen, Zeynep & Soylu, Emrah & Akbulut, Nihat. (2016). Maksillofasiyal Cerrahide Kök Hücre Uygulamaları. Türkiye Klinikleri Ağız Diş ve Çene Cerrahisi Özel Sayı.

Gündeşlioğlu, Ö. A., Karaçor, Z., İnce, B., Dadacı, M., Aktan, M. & Duman, S. (2013). Yağ Doku Kökenli Kök Hücreler ve Plastik Cerrahide Uygulama Alanları . Türk Plastik Rekonstrüktif Ve Estetik Cerrahi Dergisi, 21 (3), 1-10.

Mazini L, Rochette L, Amine M, Malka G. Regenerative Capacity of Adipose Derived Stem Cells (ADSCs), Comparison with Mesenchymal Stem Cells (MSCs). Int J Mol Sci. 2019 May 22;20(10):2523. doi: 10.3390/ijms20102523. PMID: 31121953; PMCID: PMC6566837

Si Z, Wang X, Sun C, Kang Y, Xu J, Wang X, Hui Y. Adipose-derived stem cells: Sources, potency, and implications for regenerative therapies. Biomed Pharmacother. 2019 Jun;114:108765. doi: 10.1016/j.biopha.2019.108765. Epub 2019 Mar 25. PMID: 30921703.

Tekeli, S., Arısu Naghavi, E., Gökçe, B., Sır, G., Yiğittürk, G., Çavuşoğlu, T. & Uyanıkgil, Y. (2016). Kök hücreler; mezenkimal kök hücreler ve güncel klinik uygulamaları. İstanbul Bilim Üniversitesi Florence Nightingale Transplantasyon Dergisi, 1 (2), 72-83.

Xue L, Xu YB, Xie JL, Tang JM, Shu B, Chen L, Qi SH, Liu XS. Effects of human bone marrow mesenchymal stem cells on burn injury healing in a mouse model. Int J Clin Exp Pathol. 2013 Jun 15;6(7):1327-36. PMID: 23826413; PMCID: PMC3693197.

Derleyen: Özün Gökçe Bayramlık