Günümüzde kök hücreler üzerine yapılan çalışmalar, kök hücrelerin birçok hastalığın tedavisine yarar sağlayabileceğini de göstermiştir. Özellikle Parkinson hastalığı gibi kesin tedavisi bulunmayan hastalıklarda bu çalışmalar büyük önem arz etmektedir.
Parkinson hastalığı (PH), toplumda yaygın olarak görülen nörodejeneratif bir hastalıktır [1]. PH, mezensefalon’un substantia nigra kısmında bulunan dopaminerjik nöronların kaybı ve Lewy cisimciklerinde bulunan yanlış katlanmış α-sinüklein birikimi ile ilişkilidir [2]. PH’ dagörülen başlıca semptomlar tremor, bradikinezi/akinezi, rijidite ve postüral instabilitedir [3]. Geleneksel tedavi yöntemleri bu semptomları hafifletebiliyor olsalar da ancak hastalığın gelişimini durduramamaktadırlar [4].
Son yıllarda kök hücreler üzerine yapılan çalışmalar ise bu durumun değişebileceğini göstermiştir. Yapılan çalışmalarda temel öngörü kök hücrelerin, dejenere olmuş nöronların yerine yeni bir dopaminerjik nöron kaynağı olarak kullanılarak hastalığın ilerleyişini durdurmak ve bozulmuş fonksiyonları düzeltmektir [5].
Yakın zamanda yapılan bir çalışmada, pluripotent kök hücrelerden soy kısıtlamalı farklılaşmamış kök hücreler (LR-USC’ler) geliştirerek, bu kök hücreler sayesinde mezensefalon ve metensefalon ‘da in vivo ve in vitro koşullarda önemli ölçüde mezensefalikdopaminerjik (mesDA) nöronu üretmişlerdir [6].
Yine aynı çalışmada 6-hidroksidopamin lezyonlu sıçanlarla yapılan deneyde mezensefalonpaternli LR-USC progenitörlerinin klinik olarak anlamlı sonuçlar elde ettiğini ancak yine mezensefalon paternli insan embriyonik kök hücrelerden (hESC’den) türetilmiş progenitörlerin klinik olarak anlamlı sonuçlar elde etmediğini göstermişlerdir [7]. Yapılan bu çalışma LR-USC’lerin, farklı genomları silerek, tercihen diğer germ katmanlarından başka nöron veya hücre türü popülasyonları oluşturacak şekilde tasarlanabileceğini; hücre nakli terapisinde veya çeşitli bozuklukları tedavi etmek için ilaç geliştirmede kullanılabileceğini ortaya koymuştur [8].
TRANSEURO tarafından yapılan başka bir çalışmada ise fetal ventral mezensefalon (VM) dokuları, diskinezi olmayan 150 PH’na nakledilmiştir [9]. Hastalar düzenli olarak pozitron emisyon tomografisi (PET) ve manyetik rezonans (MR) görüntüleme yöntemleriyle 4 yıl boyunca takip edilip, değerlendirilmişlerdir [10]. Yapılan bu proje fetal hücre tedavisinin klinik etkinliğinin tanımlanmasına destek olmuş ve pluripotent kök hücreden türetilmiş dopaminerjik nöronları kullanılarak yapılacak tedaviler için protokoller sağlamıştır [11].
Sonuç olarak kök hücrelerin daha birçok alanda olduğu gibi Parkinson hastalığının tedavisinde de olumlu sonuçlar verebileceğini çalışmalar ortaya koymuştur. Günümüzde bazı teknik sebeplerden, etik kaygılardan ve kök hücrenin insan üzerindeki etkileri tam anlamıyla bilinememesinden dolayı kök hücreler kullanılarak yapılacak tedavi yöntemleri klinikte deneysel çalışmalar hariç kullanılmıyor olsa da gelecek için umut vaat edici gelişmeler olduğu görülmektedir.
KAYNAKÇA:
1: Poewe, W., Seppi, K., Tanner, C. et al. Parkinson disease. Nat Rev Dis Primers 3, 17013 (2017). https://doi.org/10.1038/nrdp.2017.13
2: https://doi.org/10.1111/ene.14108
3: https://doi.org/10.1111/ene.14108
4: Fan,Y., Winanto & Ng, SY. Replacing what’s lost: a new era of stem cell therapy forParkinson’s disease. Transl Neurodegener 9, 2 (2020). https://doi.org/10.1186/s40035-019-0180-x
5: J Clin Invest. 2005;115(1):23-25. https://doi.org/10.1172/JCI24012.
6: Maimaitili, M., Chen, M., Febbraro, F. et al. Enhanced production of mesencephalicdopaminergic neurons from lineage-restricted human undifferentiated stem cells. NatCommun 14, 7871 (2023). https://doi.org/10.1038/s41467-023-43471-0
7: Maimaitili, M., Chen, M., Febbraro, F. et al. Enhanced production of mesencephalicdopaminergic neurons from lineage-restricted human undifferentiated stem cells. NatCommun 14, 7871 (2023). https://doi.org/10.1038/s41467-023-43471-0
8: Maimaitili, M., Chen, M., Febbraro, F. et al. Enhanced production of mesencephalicdopaminergic neurons from lineage-restricted human undifferentiated stem cells. NatCommun 14, 7871 (2023). https://doi.org/10.1038/s41467-023-43471-0
9: Tronci, E.; Fidalgo, C.; Carta, M. Foetal cell transplantation for Parkinson’s Disease: Focuson graft-induced dyskinesia. Park. Dis. 2015, 2015, 563820.
10: Barker, R.A. Designing stem-cell-based dopamine cell replacement trials for Parkinson’sdisease. Nat. Med. 2019, 25, 1045–1053.
11: Han, F.; Baremberg, D.; Gao, J.; Duan, J.; Lu, X.; Zhang, N.; Chen, Q. Development of stem cell-based therapy for Parkinson’s disease. Transl. Neurodegener. 2015, 4, 16.
Derleyen: Elif Tuğba İNCE
